Op www.rijksoverheid.nl/documenten/toespraken is een toespraak te vinden die gehouden werd door Kajsa Ollongren. Weliswaar hield zij deze lezing al op 18 januari 2021, dus nu ruim twee jaar geleden, maar de lezing is nog steeds zeer actueel! Ons verbaast de arrogante toon waarmee ‘de overheid’ (bij monde van mevrouw Ollongren) meent te mogen pretenderen ‘de waarheid’ te verkondigen, en ‘de wijsheid in pacht te hebben’.

Anders denkenden worden weggezet als mensen die ‘desinformatie’ verspreiden, en onze overheid is van mening dat deze ‘desinformatie’ te vuur en te zwaard bestreden moet worden. Daartoe mogen alle middelen worden ingezet. Want: ‘Dracula moet uitgeschakeld worden!’

Aan de speech van mevrouw Ollongren is geen letter veranderd. Dat moet je ook niet willen, want dát is welbewust des-informeren! Bij de lezing is, in blauw, wel enig commentaar geschreven. Dat mag je in Nederland nog altijd doen. We worden we in dit land nog altijd grootgebracht met de idee dat mensen zelf mogen en moéten nadenken. Dat mensen zich een eigen mening moeten vormen, en dat ze hun mening mogen uitdragen.    Daarom ook kan op een site als BDN een artikel als dit geplaatst worden. Laten we de zaak blauw-blauw laten….

In dit artikel is nagedacht over de woorden van een bewindspersoon, met wie wij (BDN) het absoluut niet eens zijn. U, lezer, wordt meegenomen in een afwijkende mening. Schroom niet, te laten weten wat u er van vindt. U zult niet beticht worden van desinformatie. Integendeel, we blijven graag met u in gesprek, als u daar prijs op stelt. Wie zwijgt stemt toe. Wie z’n mond niet open doet tegen een overheid die zich verhoudt tot een afwijkende mening zoals onze overheid dat (bij monde van mevrouw Ollongren) doet, neemt het risico door die overheid onder de voet gelopen te worden. Laten we niet stoppen, elkaar daarvoor te waarschuwen. Blijf wakker, blijf alert.

————————————————————————————————————————————————————————————————–

 Desinformatie als bedreiging van onze rechtsstaat  -een lezing door Kajsa Ollongren                                                                                

Mevrouw Ollongren was ten tijde van het uitspreken van deze lezing vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties.            De lezing werd uitgesproken tijdens de Brouwersconferentie van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, op 18 januari 2021. De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, het oudste “Geleerde Genootschap” in Nederland, werd als Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen opgericht in 1752, met als doel het bevorderen van de wetenschap, in de ruimste zin. De KHMW beoogt een brug te slaan tussen wetenschap en samenleving, door het uitschrijven van prijsvragen, het bekronen van wetenschappelijke prestaties en het organiseren van lezingen en conferenties. Het predicaat Koninklijk werd verleend ter gelegenheid van het 250-jarig bestaan van de Maatschappij in 2002.

Hartelijk dank voor de uitnodiging om te spreken op deze editie van de Brouwerconferentie.

Het Jan Brouwer Fonds, genoemd naar Ir. L.E.J. Brouwer (1910-1983), oud-presidentdirecteur van N.V. Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij, wil een stimulans geven aan multidisciplinair maatschappij-georiënteerd onderzoek, dat inzicht geeft in concrete maatschappelijke problemen en in potentie moet bijdragen aan de oplossing daarvan.

Vorig jaar kon ik er wegens ziekte helaas niet bij zijn. Ik beloof dat ik vandaag dubbel mijn best doe. We hebben allemaal de verbijsterende beelden gezien van de bestorming van het Capitool in Washington. Het is een direct gevolg van de meest succesvolle desinformatiecampagne van 2020: de door Donald Trump verspreide theorie dat de Amerikaanse verkiezingen ‘gestolen’ zijn.

Het is een persoonlijke mening (o.a. van Trump),te denken dat deze verkiezingen gestolen zijn. Hij brengt dit met veel lawaai naar buiten. Dat kun je sympathiek vinden of niet, je kunt het wijs vinden of niet, je kunt het goedkeuren en je kunt het afkeuren. Maar het is en blijft een democratisch recht. En het is een aanname, te denken dat dit desinformatie is. Je kan niet zomaar roepen dat een jou niet-welgevallige mening desinformatie is. Te makkelijk!!

Als overmorgen de inauguratie van zijn opvolger plaatsvindt, kunnen we concluderen dat ook in de VS de democratie sterk genoeg is.

Klopt. De uitslag van de verkiezingen was vastgesteld: Biden was de winnaar. Of democratie gelijk staat aan ‘altijd-eerlijk-spel’ is nog een open vraag.

Dat je verkiezingen niet kunt winnen door nepnieuws te verspreiden en het parlement te bestormen. Maar dat is natuurlijk niet het hele verhaal. Tientallen miljoenen Amerikanen geloven de leugens en de complottheorieën van Trump.

Wederom dezelfde aanname. Is er bewijs dat Trump liegt, en vanwaar de kwalificatie complottheorie??

Woorden hebben gevolgen. Woorden doen er toe. Zij creëren twijfel aan de democratie en haar instellingen, als een woekerende tumor.

Dat kun je dan ook wel zeggen van deze toespraak.

Ook ons land is daar niet vrij van. Wantrouwen in de overheid, het gevoel niet gehoord te worden en boosheid over ongelijkheid splijten ook onze samenleving. Desinformatie kan verschillen uitvergroten en polarisatie in de hand werken. Het brengt de oplossing voor die vaak terechte problemen niet dichterbij. Ik maak me zorgen over de schade die desinformatie aan kan richten.

Nogmaals: wat is desinformatie, wie bepaalt of iets desinformatie is? Welke criteria worden daarvoor gehanteerd? Vroeger was het normaal om ’t niet met elkaar eens te zijn. Nu wordt jouw afwijkende mening weggezet onder het predicaat ‘desinformatie’ maar doorgaans zonder enige nuancering. Precies dát is een kwalijke zaak!!!

Het is belangrijk dat zoveel mogelijk mensen beseffen wat voor risico’s we met elkaar lopen. De enige manier waarop we desinformatie kunnen bestrijden is als we dat gezamenlijk doen. Het gevaar van desinformatie groeit met het voortschrijden van de techniek. Drieduizend jaar geleden maakten de Trojanen al op hardhandige wijze kennis met het fenomeen toen ze een houten paard voor hun muren aantroffen.

Wat was, in het geval van het Trojaanse paard, de desinformatie? Wat probeert dit voorbeeld eigenlijk uit te leggen?

‘Onwaarheid vliegt en de waarheid strompelt er moeizaam achteraan’, schreef de Ierse satiricus Jonathan Swift in 1710.

Zolang niet duidelijk is, wat ‘de’ waarheid is en wat niet, kunnen niet de meningen en gedachten van mevrouw Ollongren zonder enige vorm van controle als zodanig worden gehanteerd. Zolang is het citaat van Swift in dit verband een losse flodder, hoe mooi dat citaat ook is.

Dat geldt nog sterker voor onze tijd. Online desinformatie kan razendsnel, op grotere schaal, gerichter en goedkoper worden gemaakt en verspreid. Dat heeft grote gevolgen, zoals de vorige spreker Richard Rogers ook al aangaf. Russische trollen wisten met desinformatie verdeeldheid te zaaien over belangrijke politieke kwesties als de annexatie van de Krim, de Amerikaanse verkiezingen van 2016 en over MH-17, om een voorbeeld hier in Nederland te noemen. Sinds de uitbraak van Covid-19 zien we het fenomeen nog veel groter worden. Kort na het uitbreken van Covid waarschuwde Wereldgezondheidsorganisatie WHO niet alleen voor de pandemie, maar ook voor een ‘infodemie’, een virale golf van desinformatie die over de wereld wordt uitgestort.

De WHO zag al aankomen dat mensen ‘desinformatie’ zouden gaan verspreiden over deze gevaarlijke pandemie? Waarom voorzag de WHO dat? Waar rook is is vuur??

Ik denk dat mensen vaak op zoek gaan naar hun eigen waarheid. Zeker in de extreme situatie waar we nu in zitten, belanden mensen met een paar kliks in een soort online spiegelpaleis van alternatieve feiten. We hebben ook in Nederland gezien waar dat toe leidt. Bijvoorbeeld de vernieling van 5G-masten.

Vernieling van 5G masten heeft te maken met mensen die ziek zijn of dreigen te worden van een teveel aan straling. Stilletjesweg zijn de normen voor de hoogte van toegestane straling ook al bijgesteld. Hoe heeft 5G te maken met Covid-19 desinformatie?

Of hoe politici geïntimideerd werden op het Plein in Den Haag door mensen die naar het lijkt gevoed zijn door complottheorieën.

Naar het lijkt? Is er geen bewijs? Als dat bewijs er is, waarom wordt dat dan op deze plaats niet aangevoerd??

De onrust rond Covid-19 laat zien dat desinformatie niet stopt bij onze grenzen. Als we over minder dan twee maanden zelf naar de stembus gaan, zijn we dus extra alert. Dat desinformatie bij de provinciale en Europese verkiezingen van 2019 geen rol van betekenis heeft gespeeld, is geen reden om onszelf in slaap te sussen. Uit onderzoek van de Volkskrant bleek dat een op de drie Nederlanders zegt ‘vaak niet meer te weten wat waar is en wat onwaar’. We lopen het gevaar af te steven op een ‘infocalyps’. Dat is een samenleving waarin desinformatie – bewust gemaakt om mensen te misleiden – en misinformatie – goedbedoelde onjuiste informatie – mensen uit elkaar drijven. Een samenleving waarin het verschil vervaagt tussen feit en fictie, tussen waarheid en leugen.

Samenleven doe je samen. Zoveel mensen, zoveel zinnen. Wat voor de één fictie is, is voor de ander een vaststaand feit. Waarom moet dat veranderd worden? Waarom wordt de waarheid van de één nu opeens door de ander als leugen bestempeld?                                                            Waar is de overheid bang voor?  

Filosofe Hannah Arendt vond dat kenmerkend voor een totalitaire maatschappij.

Ik vermoed dat mevrouw Ollongren hier doelt op het boek ‘The Origins of Totalitarianism’ dat Arendt schreef in 1951. In dit boek wordt de groei van het antisemitisme in het Europa van de 20^e eeuw beschreven, en voorts het imperialisme: de wens van landen om andere landen en volken hun wil en cultuur op te dringen. Ook schrijft Arendt over het totalitarisme, een staatsidee dat de wens heeft om de maatschappij ondergeschikt te maken aan het staatsidee en waarbij een dergelijke politiek de gehele samenleving doordrenkt. Voorbeelden van een totalitair systeem zijn -in tamelijk recente tijd- het Nazi-bewind in Duitsland, de Sovjet-politiek onder Stalin en het bewind van Mao in China.

Wat heeft een dergelijk systeem (totalitarisme) nu te maken met al dan niet verspreide onjuiste informatie (desinformatie)? Is het niet zo, dat een overheid die desinformatie (althans, wat die overheid beschouwt als desinformatie) tracht tegen te gaan, zelf totalitaire trekken vertoont??

Het knaagt in elk geval aan de fundamenten van onze democratische rechtsstaat.

Ik ben het oneens met mevrouw Ollongren. Ik denk dat desinformatie juist niet twijfelt aan de fundamenten van de democratie. Of zou mevrouw Ollongren deze mening ook aanmerken als desinformatie?? Mag ik het niet met haar oneens zijn? Mag ik dat niet (meer) uitspreken?

Twijfel aan de waarheid wie heeft die waarheid in pacht? doet ook twijfelen aan de neutraliteit van wetenschappers, de berichtgeving van journalisten, de onpartijdigheid van rechters en de integriteit van politici en bestuurders. Ik noem dit je reinste flauwekul. Als ik een bewering hoor kan ik het daarmee grondig oneens zijn. Ik kan dat tot uiting brengen. Daarmee twijfel ik niet aan de kundigheid van rechters, wetenschappers en dergelijke lieden. Daarmee zeg ik niet dat ze onbetrouwbaar zijn maar daarmee zeg ik dat ik een andere mening heb. Volgens mevrouw Ollongren mag men tegenwoordig dus niet meer twijfelen aan de berichtgeving van journalisten en de neutraliteit van wetenschappers want zij hebben de waarheid in pacht.

Iedereen in Nederland mag gehoord worden. Kritiek, debat en onenigheid vormen de zuurstof van een democratie. Maar dat werkt alleen, als we het eens zijn over de spelregels. Anders krijgen we een wedstrijd waarin de strijd met de scheidrechter wordt aangegaan in plaats van met elkaar.

De spelregel: “ ‘ieder heeft vrijheid van meningsuiting’ -ongeacht of die de waarheid bevat” was toch zo moeilijk niet?

 Desinformatie is als Dracula, een duister wezen dat niet leeft van ons bloed, maar van onze onwetendheid. Dracula schakelen we, zo wil de legende, uit met een houten staak, knoflook en een zilveren kogel. Om te slagen hebben we ze alle drie nodig. Technologie is onze houten staak. Een nuttig en onmisbaar instrument om deepfakes te ontmaskeren, nepaccounts en spamberichten op te sporen en algoritmen te onderzoeken. Zo kunnen we voorkomen dat iemand die informatie zoekt over Corona in twee klikken terechtkomt bij een giftige complottheorie.

 Wet- en regelgeving zijn onze knoflook. Zij helpen om de vampier op afstand te houden. Dankzij een actieplan en een gedragscode zorgen de Europese lidstaten er sinds enkele jaren voor dat sociale mediabedrijven hun verantwoordelijkheid nemen. Dat gebeurt stap voor stap, niet in een keer. Daar is echt een ontwikkeling gaande.

We zien hoe die bedrijven de inhoud die op hun platforms verschijnt strenger zijn gaan monitoren. Hun afwegingen zijn niet eenvoudig. Zo besloten Facebook, Instagram en Twitter na de bestorming van het Capitool de accounts van president Trump tijdelijk of zelfs permanent te blokkeren. De vraag is of zo’n ingreep niet te ver gaat. Het liefst leg je dit voor aan de rechter.

Ook geven sociale mediabedrijven buitenstaanders de kans mee te kijken. Zo kunnen factcheckers, onderzoekers en overheden online desinformatie monitoren. In de nabije toekomst scherpt het European Democracy Action Plan deze regels aan en legt de Digitale Dienstenwet de rechten en plichten van sociale mediabedrijven verder vast.

Er wordt van uit gegaan in deze toespraak, dat de overheid ‘de wijsheid’ in pacht heeft en weet wat waarheid is. En weet wat desinformatie is. De uitgangspunten van het overheidsorgaan zijn dus leiding gevend aan de bestrijding van desinformatie.                                                                            De overheid gebruikt hiertoe diverse middelen: technologie en wet- en regelgeving. Ook is een belangrijke rol weggelegd voor social mediabedrijven, die daartoe van de overheid opdracht zullen hebben ontvangen. De regels hiervoor worden in de nabije toekomst aangescherpt (hiervoor zorg het European DEMOCRACY Action Plan!!)

Tot slot moeten politieke partijen meer openheid geven over politieke advertenties, de inzet van hun digitale middelen en de manier waarop ze zijn gefinancierd. Iets waar in Nederland de commissie Remkes al in 2018 voor pleitte. Dat gaan we nu gewoon doen.

Geldt dit voor álle politieke partijen of voor een selectie daaruit?

Ons derde en sterkste wapen zijn weerbaarheid en bewustwording. Zij vormen onze zilveren kogel. Dit is tegelijk het moeilijkste deel, omdat het vereist dat burgers zelf in actie komen. Als overheid helpen we een handje door in het onderwijs mediawijsheid en digitale geletterdheid te stimuleren. Een mooi voorbeeld is het Slecht Nieuws-spel waar Sander van der Linden zojuist over sprak. Zo leren kinderen en jongeren informatie op waarde te schatten.

De overheid helpt ons graag om te komen tot díe weerbaarheid, bewustwording en mediawijsheid die zij wenselijk acht. Wie weerbaar, bewust, en mediawijsheid is op een manier die de overheid niet wenselijk acht, is complotdenker en verspreidt desinformatie. Zo simpel kan het zijn?

Met extra gelden voor onderzoeksjournalistiek zorgen we dat die onafhankelijk, kritisch en hoogwaardig is en waarborgen we de diversiteit van de media.

Extra geld voor de media (‘onderzoeksjournalistiek’) die daardoor ‘onafhankelijk’ ‘kritisch en hoogwaardig’ moet zijn? Wordt de diversiteit daarmee gewaarborgd? Het tegengeluid mag er niet zijn. Het tegengeluid krijgt daarom van de overheid géén extra gelden! Is dat niet vreemd, als de overheid wérkelijk diversiteit in de media wil waarborgen?

Daarnaast vragen we wetenschappers om hulp bij de ontwikkeling van kennis over desinformatie en de werking van algoritmen. De rest moeten  we met zijn allen doen. Door elke dag kritisch na te denken over de betrouwbaarheid van online en offline media. Wat ook geen kwaad kan, is een abonnement te nemen op een kwaliteitskrant.

Alle kwaliteitskranten spreken de taal van de overheid, en de logica daarvan is iets eerder in deze toespraak te lezen: wiens brood men eet, diens woord men spreekt.

Met al deze wapens kunnen we Dracula uitschakelen. We voeren dit gevecht met terughoudendheid. We respecteren grondrechten als de vrijheid van meningsuiting, de persvrijheid en het recht op informatie. Je mag nooit doorschieten in deze strijd.

Nee, dat mag niet. Dat mag niet. Dat-mag-niet!

We bestrijden desinformatie door haar impact te beperken, door de barrières te verhogen om haar te verspreiden. We zijn zuinig met het actief tegenspreken of ontkrachten ervan. Soms spreken we berichten wel tegen. Als de maatschappelijke stabiliteit wordt bedreigd, mensen tegen elkaar worden opgezet of de volksgezondheid in gevaar komt. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij misleidende informatie over Covid-19. Denk aan onjuiste berichten over de ernstige bijwerkingen van mondkapjes of de betrouwbaarheid van Coronatesten.

Ja ja de maatschappelijke stabiliteit werd zwaar bedreigd toen mensen de desinformatie verspreidden dat de Covid-19 vaccins bijwerkingen hadden. Ondertussen al zovele doden verder… Vreemde stolsels in het bloed van overledenen… een nieuwe ‘ziekte’ : sudden death syndrom. Je kan zomaar dood neervallen, en dat komt door een nieuw, onverklaard en onverklaarbaar ‘syndroom’ maar of het iets met vaccinatie te maken zou kunnen hebben MAG niet onderzocht worden van de overheid. De maatschappelijke stabiliteit werd zwaar bedreigd toen mensen zeiden dat mondkapjes ernstige bijwerkingen hebben; alleen al in het sociale gebied zijn de gevolgen van mondkapjes groot gebleken en ontstond bij velen depressiviteit, ontstond verwijdering tussen mensen (de lontjes zijn nog steeds kort) en er zitten wel degelijk schadelijke stoffen in het materiaal waarvan de kapjes zijn gemaakt. Of verspreid ik hier nu ook weer ‘desinformatie’? Wie heeft dat gecheckt?

 In de strijd tegen desinformatie staat veel op het spel. Zonder waarheid is er geen vertrouwen.

Zonder waarheid is er leugen. Als ik leugen ervaar kán ik niet vertrouwen!

En zonder vertrouwen stokt de vernieuwing van een samenleving. Het smoort creativiteit en innovatie. Een samenleving vol wantrouwen en verdeeldheid is ontvankelijk voor paranoia en complotdenken.

De overheid zou kunnen zorgen dat er minder wantrouwen en verdeeldheid ontstaat, door openheid en eerlijke communicatie. En ook door het gesprek aan te gaan. De dialoog. En niet, degenen die protesteren omdat ze het allemaal niet meer (kunnen) geloven, met wapenstok, honden en waterkanon te lijf te gaan.

Ik zou willen concluderen dat ik optimistisch ben over deze strijd. Maar het ligt ingewikkelder. Dit is geen heldenepos waarbij we zeker weten dat aan het eind de slechterik verliest.

Wie is de slechterik? Who’s the bad guy? Is de overheid de good guy? Of is het nu juist de overheid die desinformatie verspreidt? Waarbij de vraag waarom dat dan is, nog in het midden wordt gelaten!

Deze strijd is een test voor de kracht van onze democratie. Het succes hangt af van de inzet van ons allemaal. Van wetgevers en sociale mediabedrijven, van wetenschappers en journalisten en alle anderen in de samenleving. Het is een test die niemand moet onderschatten en waarbij we iedereen nodig hebben. Ik reken daarbij ook op u.

Dank u wel.

Deze strijd is een test voor de kracht van onze democratie. Een test die wij allen niet mogen onderschatten. Ik reken daarbij ook op u.

Dank u wel.